İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ: İlk Türk Devletleri (Köktürkler,Kutluk,Uygurlar)

I.GÖKTÜRK(KÖKTÜRK) DEVLETİ

• Bumin Kağan tarafından, kutlu vatan Ötüken'de kuruldu.
• Bumin Kağan kardeşi İstemi Yabgu ile birlikte ülkeyi yönetmiştir. (İkili Teşkilat)
• Hunlardan sonra Orta Asya'da hakimiyet kuran Avarları etkisiz hale getirerek Orta Asya'da hakimiyet kurmuşlardır. Türk siyasi birliğini sağladılar.
• En güçlü dönemi, Mukan Kağan dönemidir.
• Ta-po Kağan döneminde Budizm kabul edildi.
• Sasani Devleti ile ittifak kurarak Akhun Devletini yıkmışlardır. Sasanilerin İpek Yolu üzerinde etkinliğinin artması nedeniyle Bizans ile işbirliği yaparak Sasanileri mağlup etmişlerdir.
• Çin'in böl-parçala-yönet politikası sonucu 582'de önce ikiye ayrıldı, daha sonra Çin hakimiyetine girdi.
• Köktürkler, bir model devlet tir. Uygurlar, Karahanlı Devleti, Gazneliler, Selçuklu, Osmanlı Devleti bu model üzerine inşa edilmiştir.

NOT: Orta Asyadan Bizans'a ilk kez elçi göndererek Bizansla diplomatik ilişkileri başlatan devlet, Köktürk Devleti'dir.
 
II.GÖKTÜRK(KUTLUK) DEVLETİ

• Kutluk Kağan tarafından Ötüken'de kuruldu.
• Kutluk Devletinin kurulması Kürşad Ayaklanması sonucunda gerçekleşmiştir. İsyan sonucunda, Kutluk Kağan dağınık halde ki Türk boylarını biraraya toplamıştır ve Kutluk Kağan derleyen,toplayan manasına gelen ilteriş unvanını almıştır.  

NOT: Türk tarihinin ilk milli istiklal ayaklanması Kürşad İsyanı'dır. Kürşad İsyanından sonra aynı amaçla Nişufu adında başka birisi de isyan etmiştir.

• En parlak dönemi Bilge Kağan dönemidir. Bilge Kağan, ülkeyi kardeşi Kültigin ile birlikte yönetmiştir.
• Vezirlik makamı oluşturuldu ve bu makama Vezir Tonyukuk getirildi.
• Uygur,Basmil,Karluk işbirliğiyle 744 yılında yıkılmıştır.

 Göktürklerin Önemi: 

• Orta Asya'da en geniş sınırlara ulaşan Türk devletidir.
• Türk adını ilk kez devlet ismi olarak kullandılar.
• Millet bilinci oluşmuştur.
• İlk milli alfabe Göktürk Alfabesini oluşturdular.
• İlk milli yazılı kaynak Orhun Abidelerini yazdılar.
• Milliyetçi bir yapıya sahiptirler.
• Ergenekon ve Bozkurt Destanları vardır. 

NOT: Göktürk Kağanlarının bağlı olduğu soy: Aşina.

UYGURLAR 

• İlk hakanı Kutluk Bilge Kül Kağan'dır. Ötükende kuruldu, daha sonra başkent Karabalgasun'a taşındı.
• Moyen-çur; Kırgız,Karluk,Türgiş,Basmil Türklerini Uygurlar'a bağlayarak devlete en parlak dönemini yaşatmıştır.
• Bögü Kağan döneminde Maniheizm dini benimsenmiştir.

NOT: Maniheizm dini'nin etkisiyle hükümdarlara "Ay" unvanı verilmiştir.

• 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.

NOT: Devlet yıkıldıktan sonra, Moğollarda önemli görevlere getirilen Turfan Uygurları Moğolları etkilemiştir. Moğollar, Uygurlar'a "Benim hocam" diye hitap etmiştir. 

NOT: Uygur kelimesi; Akraba,şahin gibi dolaşan anlamlarına gelir. Uygur hakanlarının bağlı olduğu soy: Yaglakar'dır.

Uygurların Önemi: 

• Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.
• Türk tarihinin ilk mimari eserleri ortaya koydular, ilk şehirleri kurdular. 

NOT: Uygur mimari ve tapınakları Selçuklu ve Osmanlı külliyelerinin temelini oluşturur.

• Uygur alfabesini kullandılar.
• Maniheizm ve Budizm dinlerini benimsediler. 
• Çinden öğrendikleri kağıt ve matbaa'yı geliştirmişlerdir.
• Minyatür sanatını geliştirmişlerdir.

NOT: Uygur minyatürleri Talas Savaşı ile Batı'ya taşınmıştır. 

• Orta Oyunu ile Türk tiyatrosunun temellerini atmışlardır.
• Kütüphanecilik, örgün eğitim, vakıflar, bankacılık sistemi vardır.
• Karabalgasun ve Sine Uşi Yazıtları; Göç ve Türeyiş destanları vardır.