İslam Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık (Yönetim, Toplumsal Yapı, Ekonomik Yapı, Din ve İnanış)

YÖNETİM

·         İslam Öncesi Türk Devletlerinde ikili teşkilat görülür. Doğu’da Hakan, Batı’da Hakan’ın kardeşi ülkeyi yönetir. İkili teşkilat, federal yapının göstergesidir.

Hükümdarlık Unvanları

·         İlteber, İdikut, Tanhu, Hakan, Han, Kağan, Şanyü, Yabgu, ilteriş, Erkin

NOT: Şanyu unvanını Metehan, İl-Kağan unvanını Bumin Kağan ve İlteriş unvanını Kutluk Kağan kullanmıştır.

Hükümdarlık Sembolleri (Alâmetleri)

·         Taht(Örgin), Sorguç(Kotuz), Davul(Nevbet), Unvan alma, Tuğ, Yay, Ordu, Kılıç, Kamçı, Otağ(Çadır), Sancak, Kemer, Kama

NOT: Sorguç, Hakan’ın kulak arkasına taktığı hayvan tüyüdür.

NOT: İslam Öncesi Türklerinde “ok” hükümdarlık sembolü olarak kullanılmamıştır.

Kurultay (Toy, Kengeş)

·         Devlet işlerinin görüşüldüğü yerdir.

·         Bazen danışma bazen de karar merciidir.

·         Kurultayda dini konularda dahil olmak üzere her türlü konu görüşülür.

·         Dini konular görüşülür ancak din adamları (kam,baksı) kurultay üyesi değildir.

·         Kurultay hakanın isteği üzerine töreyi değiştirebilir ayrıca töreye uymayan hakanı görevden alabilir.(Karar mercii)

·         Kurultay üyeleri: Hakan, Katun (Hakanın eşi), Hanedan üyeleri, Boy beyleri.

·         Kağan olmadığı zamanlar kurultaya “aygucı ve öge” başkanlık eder.

Yönetimle ilgili Bazı Kavramlar

·         Tutuk: Askeri vali

·         Tudun: Vergi memuru

·         Tarkan: Komutan

·         Subaşı: Oğuzlarda komutan

·         Böri: Köktürklerdeki Kağan Muhafız Birliği

·         Nazır: Bakan

·         Otacı: Hekim,Tabip

·         Yargucı: Yargıç, Hakim

·         İnanç (İnal,ataman): Tiginlerin (Kağanın oğlu) eğitiminden sorumlu kişi.

·         Şad: Hanedan üyesi komutan, tiginlerin aldığı unvan

·         Ayuki: Hükümet

·         Ağılığ: Hazine görevlisi

·         Aygucı: Vezir

·         Tamgacı (Bitigci): Yazışmalardan sorumlu görevli

·         Yarlığ: Hükümdar emri

·         Apa: Sivil yönetici

NOT: Uygurlar vergiyi “imga ve ağıcı” devlet memurlarıyla toplamıştır.

TOPLUMSAL YAPI

·         Toplumsal yapının temelinde aile vardır.

·         Aile (Oguş) àUrug(Soy)àBod(Boy)àBudun(Millet)àİl(Devlet)

·         Ataerkil yapı ve çekirdek aile tipi görülür.

·         Tek eşle evlilik (monogomi) geçerlidir.

·         Göçebelik vardır. Yaylak-Kışlak anlayışı benimsenmiştir.

EKONOMİK YAPI

·         Temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Buna bağlı olarak dokumacılık gelişmiştir.

·         İpek ve Kürk Yolu önemli ticaret yollarıdır.

·         Türklerin ithal ettiği mallar: Tarım ürünleri(hububat), İpek kumaş, Giyim eşyası.

·         Göktürkler ve Hunlar demircilikte; Hazarlar altın ve gümüş işlemeciliğinde gelişmiştir.

DİN VE İNANIŞ

·         Dinler: Göktanrı, Musevilik, Hıristiyanlık, İslamiyet, Budizm, Maniheizm, Şamanizm.

·         İnanışlar: Doğalar Kültü,  Atalar Kültü, Yer-Gök-Su İnancı, Totemizm(Ongunluk).

·         Türkler ikinci yaşamın varlığına inanmışlardır.(Ahiret inancı)

·         Türklerin ikinci yaşama olan inancını;

1.       Ev ve oda şeklinde mezar yapmaları

2.       Ölülerini gündelik eşyaları ile gömmeleri

3.       Ölen kişileri mumyalamaları

4.       Mezar başlarına balbal dikmeleri

Kanıtlamaktadır.

·         Kurgan = Mezar. En önemli kurganlar: Esik ve Pazırık kurganlarıdır. Kurganların başına balballar dikilmiştir. Bu balballar öldürülen düşman sayısınca dikilmiştir.

·         Cennet (Uçmağ) ve cehennem(tamu) varlığına inanılmıştır.